کلید صلیبی یا کراکس نوعی تجهیزات برقی است. در صورت نصب کلید صلیبی به همراه دو کلید تبدیل، امکان روشن و خاموش کردن یک مدار از سه نقطه مختلف یا بیشتر ایجاد می‌شود. به عبارتی به دلیل وجود سه نقطه مختلف در شمای حقیقی کلید صلیبی و شکل صلیب T بودن آن، این کلیدها را با این نام می‌شناسند.
انواع کلید صلیبی در مکان‌هایی استفاده می‌شود که نیاز به کنترل مدار در بیشتر از دو محل باشد. برای نمونه زمانی که بخواهیم یک یا چند لامپ یا وسایل برقی دیگر را از چندین نقطه روشن و خاموش کنیم، باید براساس نقشه کلید صلیبی و نحوه بستن کلید صلیبی، این کلید را بکار ببریم.
شاید شما هم تابحال در حیاط برخی منازل با چراغی که امکان خاموش روشن کردن آن از چند نقطه وجود دارد، روبرو شده باشید. در این دست از مدارها از کلید تبدیل و کلید صلیبی روکار یا توکار به صورت مکمل استفاده می‌شود. در ادامه این مطلب از وبسایت فروشگاه ایران چراغ شما را با اینکه کلید صلیبی چیست؟ و روش نصب و سیم کشی آن آشنا خواهیم نمود.
کلید صلیبی چیست؟
از مدار الکتریکی کلید صلیبی یا کلید کراکس به‌منظور کنترل یک وسیله برقی ببشتر از دو نقطه و یا روشن و خاموش کردن لامپ حبابی از سه نقطه یا بیشتر استفاده می‌شود. استفاده از این نوع کلید و پریز ویرا مستلزم وجود دو کلید تبدیل در ابتدا و انتهای مدار آن است. برای نمونه برای کنترل یک لامپ استوانه ای از سه نقطه باید از دو کلید تبدیل در ابتدا و انتها و یک کلید کراکس استفاده نمود. درصورتی که قصد افزایش تعداد لامپ‌ها و کنترل روشنایی را دارید، باید در نصب کلید صلیبی، تعداد کلیدها را در میان مسیر را افزایش دهید و به صورت سری پشت سر هم بگذارید.
این کلیدها دارای 4 کنتاکت یا پیچ هستند، که کنتاکت‌های ورودی به رنگ نقره‌ای و کنتاکت‌های خروجی به رنگ طلایی می‌باشند. با فشردن کلید کراکس برای قطعی و وصلی جریان برق، دو تیغه داخل کلید جابجا شده و در نهایت کنتاکت‌های ورودی و خروجی تعویض می‌گردند. انواع کلید کراکس در سیم کشی برق ساختمان و منازل قدیمی و همچنین راهروهای طولانی بکار می‌روند.
انواع کلید صلیبی
این کلیدها دارای انواعی هستند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
کلیدهای صلیبی موازی
در این نوع کلیدها، سیم‌های ورودی و خروجی به صورت متقاطع و ضربدری قرار دارند. بدین شکل که دو سیم ورودی به صورت ضربدری به کنتاکت‌های کلید وارد شده و شکل مشابه از کنتاکت‌های خروجی نیز به صورت ضربدری خارج شده‌اند.
کلیدهای صلیبی متقاطع
در این نوع مدل کلید کراکس، سیم‌های ورودی در امتداد کنتاکت‌های کلید بوده و در زمان خروج هم دو سیم خروجی در یک امتداد هستند.
شمای حقیقی کلید صلیبی و مسیر جریان مدار الکتریکی
در تصویر زیر شما می‌توانید شمای حقیقی کلید صلیبی و مسیر مدار الکتریکی کلید صلیبی را مشاهده نمایید:
تفاوت کلیدهای صلیبی با تبدیل چیست؟
کلیدهای تبدیل امکان قطع و وصلی مدار را تنها از دو نقطه دارند. اما کلید صلیبی درصورت همراه شدن با کلید تبدیل می‌تواند یک مدار را از سه نقطه و یا بیشتر قطع و وصل کند. بدین‌منظور در ابتدا و انتهای مدار باید از کلیدهای تبدیل استفاده نمود و براساس نیاز مصرف‌کننده بین این دو کلید، از کلیدهای صلیبی استفاده کرد. از این‌رو حداقل تعداد کلید در یک مدار با داشتن کلید صلیبی برابر با 3 کلید می‌باشد.
نحوه بستن کلید صلیبی و نصب و سیم کشی کلید صلیبی
در نحوه بستن کلید صلیبی و نصب کلید صلیبی، ابتدا سیم فاز خروجی از جعبه فیوز را متصل به کنتاکت غیرمشترک کلید تبدیل اول می‌کنیم. سپس دو کنتاکت غیرمشترک کلید را به دو کنتاکت هم‌نام و یا هم‌رنگ کلید کراکس بوسیله دو رشته سیم اتصال می‌دهیم.
کلیدهای صلیبی چهار کنتاکت دارند که دو تا از آن‌ها نقره‌ای و دوتای دیگر طلایی می‌باشند. برای نصب و سیم کشی کلید صلیبی باید از دو کنتاکت هم رنگ آن با استفاده از دو رشته سیم تا قوطی کلید تبدیل دوم سیم کشی کنید.
سپس این دو رشته سیم را باید متصل کنید به کنتاکت‌های مشترک کلید تبدیل دوم و با یک سیم غیرمشترک کلید تبدیل دوم را تا محل نصب لامپ سیم‌کشی نمایید. در نصب کلید صلیبی، سیم نول خروجی از جعبه فیوز را بدون هیچ اتصالی به صورت مسقیم از داخل قوطی کلیدها عبور دهید و در کنار سیم خروجی از کلید تبدیل دوم به طرف لامپ سیم کشی نمایید.
مدار الکتریکی کلید صلیبی برای کنترل یک لامپ از چهار نقطه
دو کلید تبدیل و دو کلید کراکس جهت کنترل روشنایی لامپ از چهار نقطه مختلف نیاز است. براساس شکل زیر می‌توانید با قراردادن دو کلید تبدیل در ابتدا و انتهای مدار، نصب کلید صلیبی و نحوه سیم‌کشی آن را انجام دهید.
بدین منظور باید سیم فاز را به کنتاکت مشترک کلید تبدیل اول وصل کنید. در ادامه نصب کلید صلیبی، دو رشته سیم را از پیچ‌های نقره‌ای غیرمشترک کلید تبدیل اول به کنتاکت‌های طلایی کلید کراکس اول اتصال دهید.
سپس سیم‌های خروجی از کلید کراکس اول را از پیچ‌های ورودی کلید کراکس دوم عبور دهید. در انتها با اتصال کنتاکت‌های خروجی کلید کراکس دوم به کنتاکت‌های غیرمشترک نقره‌ای کلید تبدیل در آخر مدار، سیم کشی لامپ از چهار نقطه با نصب کلید کراکس پایان یافته است. دقت کنید سیم نول آبی رنگ در تصویر به پیچ‌های مشترک کلید تبدیل دوم اتصال داده شده است.
پیچ ها یا کنتاکت های کلید صلیبی چگونه است؟
این کلید دارای 4 کنتاکت می‌باشد که دو کنتاکت به دو سیم خروجی از کلید تبدیل اول در ابتدای مدار اتصال میابد. از دو کنتاکت بعدی نیز دو سیم به عنوان خروجی به کلید تبدیل در آخر مدار وصل می‌شود.
کاربرد کلیدهای صلیبی چیست؟
نصب کلید کراکس برای کنترل یک یا چند لامپ از سه نقطه یا بیشتر انجام می‌گیرد. از این کلید در سالن‌های بزرگ، سوله، راهروهای طولانی، صنایع، پارکینگ‌ها، کارخانه‌ها، انبارها و ... استفاده می‌شود.