مقالات صنعت برقی و روشنایی

سیم فاز و سیم نول و روش های تشخیص آنها

سیم فاز و سیم نول

سیم فاز و سیم نول دو سیم برق اصل در مدارهای AC (برق متناوب) برای انتقال جریان برق هستند. علامت فاز و نول به ترتیب مثبت و منفی می‌باشد. در بیان تفاوت سیم فاز و نول در برق می‌توان گفت سیم فاز جریان برق را عبور می‌دهد؛ درحالیکه‌ سیم نول این جریان را به منبع برمی‌گرداند و به خودی خود دارای برق نیست.

سیم فاز در مداری حامل جریان به عنوان خطرناک‌ترین سیم معرفی می‌شود که دارای اختلاف پتانسیل با زمین است. تشخیص سیم فاز و نول و ارت فرآیندی مهم در عملکرد صحیح مدار و ایمنی به شمار می‌رود که درصورت تشخیص نادرست می‌تواند صدمات شخصی و حتی مرگ را برای افراد به دنبال داشته باشد.

اگر جای فاز و نول عوض شود، سیم اصلی توسط فازمتر نمایانگر مسیر جریان برق نخواهد بود. این سیم‌ها هرکدام دارای هدفی خاص در سیستم‌های انتقال الکتریسته خانگی و شبکه برق شهری هستند و برخورد سیم فاز و نول و استفاده اشتباه از هرکدام از آن‌ها می‌تواند خطرات جانی و مالی را به همراه داشته باشد.

از این‌رو ما در ادامه این مطلب از وب سایت فروشگاه ایران چراغ قصد داریم علاوه‌بر پرداختن به روش تشخیص فاز و نول فاز و نول و تفاوت سیم فاز و نول در برق، به سوال‌های شما از قبیل سیم فاز چیست؟ سیم نول چیست؟ چرا سیم نول برق ندارد؟ و.... خواهیم پرداخت.

سیم فاز

سیم فاز چیست؟

سیم فاز در برق به بیانی ساده همان سیم حمل‌کننده جریان برق الکتریسته است. فاز به معمای تغییر ولتاژ و نوسان در سیم می‌باشد. در جریان برق متناوب (AC) ولتاژ به صورت مداوم بین مثبت و منفی درحال تغییر است. سیم فاز در واقع متصل به منبع تغذیه AC بوده و نشان‌دهنده آن است که مقدار ولتاژ در هر لحظه در چه نقطه‌ای از چرخه خود می‌باشد.

این سیم خطرناک‌ترین سیم در سیستم برق کشی به شمار می‌رود. بگونه‌ای که دست زدن به آن منجر به برق‌گرفتگی می‌شود. از همین رو سیم ارت به‌منظور محافظت در برابر برق گرفتگی طراحی و بوجود آمده است.

برای جلوگیری از برق گرفتگی و خسارات مالی باید در زمان کار با برق و جعبه فیوز احتیاط نموده و یا از سیم و کابل نسوز، دستکش و عینک ایمنی استفاده نمایید.

رنگ فاز یا سیم حامل جریان، مشکی است. البته در بعضی مواقع این سیم در رنگ‌های دیگری نیز در بازار ارائه می‌شود. برای نمونه در مدارهایی حاوی برق دو یا سه فاز، احتمال دارد جهت جلوگیری از اشتباه از چند سیم با رنگ‌های متفاوت استفاده شود. این در واقع می‌تواند یکی از راه‌های تشخیص سیم فاز و نول و ارت باشد.

سیم نول

سیم نول چیست؟

در برق سیم نول، وظیفه برگرداندن جریان برق به نقطه خنثی را برعهده دارد. نقطه خنثی در واقع به نقطه‌ای ثابت در مدار گفته می‌شود که ولتاژ در آن برابر با صفر است.

به بیانی ساده‌تر می‌توان گفت یک سیستم الکتریسته هنگامی به درستی کار می‌کند که زمان به جریان افتادن در سیم فاز، مسیری جهت بازگشت به مدار نیز برای خود پیدا کند. سیم نول این مسیر را برای سیستم بوجود می‌آورد. رنگ سیم فاز و نول باهم تفاوت دارد و سیم نول معمولا به رنگ سیاه یا آبی و گاها سفید در مدار مشاهده می‌شود.

این سیم در مدارهای تک فاز و یا سه فاز بکار می‌رود. در مدارهای تک فاز، این سیم وظیفه خنثی کردن ولتاژ سیم فاز را برعهده دارد. درمدارهای سه فاز نیز این سیم جهت خنثی نمودن مجموع ولتاژ سه فاز بکار می‌رود.

سیم نول یا سیم هادی زمین به‌منظور ایمنی در مقابل برق گرفتگی نیز دارای اهمیت است. درصورت برخورد سیم فاز به بدن انسان، برق از این سیم به سیم نول و سپس به زمین انتقال میابد. این امر سبب جلوگیری از برق گرفتگی انسان خواهد شد.

چرا سیم نول برق ندارد؟

همانطور که در تعریف سیم فاز خواندیم، این سیم دارای جریان الکتریکی است، اما نول جریان برقی ندارد. از همین رو در زمان استفاده از فازمتر روی سیم لخت نول، چراغ آن روشن نمی‌گردد.

در پاسخ به این پرسش که چرا سیم نول برق ندارد؟ می‌توان گفت منشا نول در مرکز سه سیم فاز می‌باشد و از مرکز این سه سیم خارج شده است. با این حال این سیم بدون برق و بی‌خطر است. اختلاف زاویه‌ای سه سیم فاز، 120 درجه است و از همین رو مرکز آن‌ها صفر و یا خنثی می‌شود. از همین‌رو سیم نول بدون جریان الکتریکی است.

تفاوت سیم فاز و نول در برق

تفاوت سیم فاز و نول در برق

درحالت کلی دو سیم فاز و نول به‌منظور راه‌اندازی یک مدار الکتریکی نیاز است؛ این دو سیم همیشه به عنوان مکمل همدیگر عمل می‌کنند. این بدان معناست که یکی از آن‌ها حامل جریان برق و دیگری مسیری جهت بازگشت آن به شمار می‌روند. سیم نول تنها کامل‌کننده سیم فاز است و جریان برقی در آن وجود ندارد.

این سیم را در روز می‌توان لمس نمود؛ اما در شب از این کار خودداری کنید. زیرا برقی حدود 70 ولت با نام برگشت فاز، از آن عبور می‌کند.

تفاوت اصلی میان این دوسیم آن است که فاز دارای ولتاژ میان خود و زمین است؛ اما نول ولتاژی صفر میان خود و زمین دارد. علامت فاز و نول نیز با هم مخالف می‌باشد و فاز دارای علامت مثبت و نول منفی است.

تشخیص سیم فاز و نول و ارت با فازمتر

تشخیص سیم فاز و نول و ارت با فازمتر

استفاده از فازمتر یکی از روش‌های تشخیص سیم فاز و نول و ارت است. فازمتر ابزاری برای سنجش برق در سیم‌های الکتریکی و مدار است. این ابزار به صورتی طراحی شده است که در هنگام برخورد با برق، چراغ روی آن روشن خواهد شد. درصورتی که بعد از برخورد این ابزار با سیم، چراغ آن همچنان خاموش بود، به معنای عدم وجود برق در مدار است. از این رو این ابزار علاوه‌بر باز و بسته کردن پیچ‌های کلید و پریز ویرا، زمانی که به ماهیت سیم‌های مدار مطمئن نیستید، نیز کاربرد دارد.

برای استفاده از آن کافیست بخش سر فلزی ابزار را به سیم بچسبانید و به یاد داشته باشید که سیم نول بدون جریان برق و فاز دارای جریان برق هستند.

از طرفی برای تشخیص فاز و نول بهتر است بدانید در زبان انگلیسی واژه LOAD مخصوص فاز است و باتوجه به اینکه در سیستم الکتریسته همواره از علائم اختصاری استفاده می‌شود، این سیم نیز با حرف ابتدای آن معرفی می‌گردد. این درحالی است که سیم نول در زبان انگلیسی با واژه Neutral معرفی می‌شود و وجود آن در مدار الکتریسیته ضروری و لازم است.

روش تشخیص فاز و نول بدون فازمتر

روش تشخیص فاز و نول بدون فازمتر

مبنای تشخیص این دو سیم از یکدیگر این است که جریان همیشه از سمت فاز به نول است. از این رو اگر دو سیم به دو سر هر دستگاهی نظیر موتور الکتریکی وصل شود، باتوجه به اینکه جهت چرخش از سمت فاز به نول است، از این رو از روی جهت چرخش می‌توان این دو سیم را تشخیص داد.

در ادامه علاوه‌بر این روش، به برخی دیگر از روش‌های تشخیص فاز و نول بدون استفاده از فازمتر اشاره می‌کنیم:

تشخیص فاز و نول از رنگ سیم ها

یکی از روش‌های ایمن برای تشخیص سیم فاز و نول توجه به رنگ سیم‌ها و یا استفاده از مولتی متر می‌باشد. در تعاریف این سیم‌ها به رنگ‌های آن‌ها اشاره شد که با کمی دقت می‌توان به آسانی این سیم‌ها را از یکدیگر تشخیص داد.

در سیم کشی برق ساختمان و نصب کلید و پریز تک پل، دو پل و ... فاز به رنگ مشکی، نارنجی و قرمز و نول نیز به رنگ آبی یا سبز مشخص می‌شوند.

تشخیص فاز و نول با مولتی متر

در روش مولتی متر نیز باید توجه کنید که درجه آن باید روی ac volt در 300 تا 750 باشد. سپس باید یکی از پراپ‌ها را متصل به زمین یا لوله آب کنید. اگر سیم از نوع فاز باشد، ولتاژ حاصل به آسانی قابل تشخیص است.

تشخیص فاز و نول با موتور الکتریکی

درصورتی که یک موتور الکتریکی دو سیمه وجود داشته باشد می‌توان با اتصال سیم‌های آن به دو سیمی که قصد تشخیص آن را دارید، جهت چرخش موتور را مشخص کنید. اگر جهت چرخش موتور در جهت عقربه‌های ساعت باشد،

سیمی متصل شده به آن فاز است. درصورتی که جهت چرخش موتور خلاف عقربه‌های ساعت باشد نیز سیم نول است.

تشخیص فاز و نول با یک چراغ قوه

با استفاده از یک چراغ قوه و اتصال سیم‌های آن به سیم‌هایی که می‌خواهید تشخیص دهید، نیز می‌توان فاز و نول را مشخص کرد. در این حالت سیمی که روشن می‌شود، فاز است. در حالت کلی بهترین روش تشخیص سیم فاز و نول و ارت استفاه از فازمتر است؛

اما درصورتی که این ابزار را در اختیار نداشتید می‌توانید از روش‌های گفته شده در بالا نیز استفاده نمایید.

تشخیص فاز و نول با یک قطعه سیم مسی

یکی دیگر از روش‌های تشخیص فاز و نول، استفاده از یک قطعه سیم مسی می‌باشد. بدین منظور باید قطعه‌ای سیم مسی را به دو سر باتری متص نمایید. سیم مسی را به یکی از سیم‌های برق مورد نظرتان نزدیک کنید.

درصورتی که جرقه‌ای میان سیم مسی و سیم برق ایجاد شد می‌توان گفت سیم از نوع فاز است.

اگر جای فاز و نول عوض شود چه خواهد شد؟

اگر جای فاز و نول عوض شود، سیم اصلی به جای فاز و نول آن عوض شده با استفاده فازمتر به عنوان مسیر برق نشان داده نخواهد شد. بدین منظور و برای دو فاز شدن برق باید جای سیم‌ها را تعویض نمود و اتصال سیم‌های فاز و نول را درست کرد.

در اثر برخورد سیم فاز و نول به بدن انسان چه اتفاقی میافتد؟

سیم نول به عنوان ایمنی در برابر برق گرفتگی استفاده می‌شود. از این رو درصورت برخورد انسان با سیم فاز، جریان از این سیم به نول و سپس زمین منتقل می‌گردد. این امر نیز از برق گرفتگی جلوگیری خواهد نمود.